Sagrantino: de krachtpatser uit Umbria.
Sagrantino is een van de meest tanninerijke druivenrassen ter wereld. Deze blog beschrijft haar oorsprong, kenmerken, smaakprofiel en culinaire veelzijdigheid.
Sagrantino is een blauw druivenras dat bijna exclusief voorkomt in de regio Umbria, geconcentreerd rond het stadje Montefalco, in de provincie Perugia, in het hart van Umbria.
Ze staat bekend om haar diepe kleur, krachtige structuur en uitzonderlijk hoog tanninegehalte.
Waar Nebbiolo streng is, gaat Sagrantino nog een stapje verder.
Sagrantino is geen allemansvriend maar een druivenras voor liefhebbers van intensiteit, complexiteit en bewaarpotentieel.
Zeer zeldzaam dat je een druivenras aan één enkele regio en bijna aan één enkele wijn kan verbinden.
Legendes en anekdotes.
Het verhaal van de Sagrantino heeft een onduidelijk verleden, een relatief korte moderne geschiedenis en een toekomst vol kansen. Elke wijnproducent uit Umbria zal zeggen dat druiven al sinds mensenheugenis in de regio groeien. Of dat Sagrantino-druiven waren, is niet erg duidelijk.
De naam zou verwijzen naar “sagra” – religieuze volksfeesten of oogstfeesten – omdat de wijn traditioneel werd gebruikt bij kerkelijke vieringen als miswijn, "vino per i Sacramenti".
De oorsprong van Sagrantino is gehuld in mysterie. Sommigen beweren dat Franciscanen de Sagrantino meebrachten uit het Midden-Oosten, anderen linken haar aan de Saracenen, Spanjaarden of zelfs aan de Romeinse tijd. Wat vinden we in de loop der tijden aan informatie over Sagrantino?
En eerste moment is 1549, het jaar waarin voor het eerst in een document Sagrantino specifiek wordt genoemd in een bestelling van Sagrantino-most door een Joodse handelaar uit Trevi.
Tijdens de Wereldtentoonstelling van Umbria in 1899 kreeg Sagrantino officiële erkenning als "superieure dessertwijn of tafelwijn".
Een essay van een zekere S. Martini uit 1908 handelt over een priester genaamd Tiburzi, die de grondlegger lijkt te zijn geweest van de moderne en gespecialiseerde wijnbouw in Montefalco in het begin van de 19e eeuw.
In 1915 verwijst Giovanni Franzi, wijnschrijver en onderzoeker, naar de verre geschiedenis van Sagrantino en bevestigt dat "de wijn door de eerste Franciscanen in de kloostertuinen werd geselecteerd en vervolgens over de omliggende gebieden werd verspreid".
In de decennia die volgden kwam de aanplant van Sagrantino steeds meer onder druk te staan.
Na de Tweede Wereldoorlog was de Sagrantino-druif bijna uitgestorven tot wijnmaker Arnaldo Caprai in de jaren '60 het ras nieuw leven inblies.
Dankzij deze nieuwe impuls heeft Sagrantino zijn eigen geschiedenis gelanceerd en in 1979 de DOC-erkenning en in 1992 de DOCG-erkenning verkregen. Dat laatste was op zich erg bijzonder want op het moment dat de overheid vroeg om stalen in te sturen voor de DOCG-erkenning, had men veel moeite om vijf producenten te vinden met elk vijf jaargangen. Na de DOCG-erkenning waren er slechts 65 hectare Sagrantino-wijngaarden in de regio te vinden.
Ook na die periode is het niet hard gegaan met de Sagrantino. In 2010 waren er minder dan een dozijn producenten van Montefalco Sagrantino met minder dan 80 hectare wijngaarden.
De afgelopen 15 jaar is er wel een opmerkelijke bloei van producenten en aanplant geweest. Montefalco telt nu meer dan 70 wijnhuizen die bijna 1100 hectare Sagrantino bewerken.
Montefalco, berg van de valken.
De naam Montefalco is een samentrekking van Monte (berg of heuvel) en Falco (valk).
De stad Montefalco ligt op een heuveltop met een panoramisch uitzicht over de omliggende valleien. Volgens lokale traditie dankt de stad haar naam aan de aanwezigheid van valken in het gebied. In middeleeuwse documenten wordt Montefalco al zo genoemd. De naam is dus eeuwenoud en verbonden met de natuurlijke omgeving.
De valk staat symbool voor kracht, scherpte en vrijheid. Het is niet toevallig dat een stad die bekendstaat om een krachtige druif als Sagrantino deze naam draagt. In de heraldiek van Montefalco komt de valk ook terug als embleem.
Het druivenras in Italië en daarbuiten.
Sagrantino is vrijwel exclusief te vinden in Umbria. Ongeveer 90% van de aanplant bevindt zich rond het stadje Montefalco. Andere aanplant is beperkt tot enkele hectare in Toscane en Veneto.
Buiten Italië is ze zeldzaam, al zijn er kleine experimentele aanplanten in Californië en Australië.
Van boeren tot wijnbouwers.
De nieuwe producenten van Montefalco Sagrantino die de afgelopen 15 jaar zijn ontstaan, zijn voortgekomen uit de bestaande landbouwgemeenschap – boeren die besloten een deeltje van hun bestaande akkers te voorzien van enkele wijnstokken.
Dit zorgt voor erg verspreid liggende wijngaard(jes) en niet voor een grote concentratie wijngaarden op één specifieke locatie. In veel bekendere wijngebieden zoals Brunello di Montalcino of Barolo nemen wijngaarden een groot aaneengesloten deel van het landschap in.
Een positief gevolg is een grote biodiversiteit en relatief lage plaag- en ziektedruk.
Zoals je kunt zien in de afbeelding hieronder van Alessandro Masnaghetti.
Geografie en klimaat.
Het gebied waar de Sagrantino is aangeplant ligt in een vruchtbare kom, omringd door bergen van verschillende hoogtes die het gebied een continentaal klimaat geven, beïnvloed door zowel de Middellandse Zee als de bergrug van de Apennijnen. Het glooiende, soms steile heuvellandschap vormt een ideale omgeving voor de Sagrantino.
De ondergrond rond Montefalco kan je in vier varianten van kalkrijke klei opdelen, sommige met wat meer zand, sommige meer alluviaal dankzij erosie van nabijgelegen heuvels, sommige met wat meer verkalkte mariene sedimenten, andere met meer rotsachtige mergel.
Kenmerken van de druif.
De vorm van de tros is compact en middelgroot. De druiven zijn diep paarsblauw van kleur, eerder klein en hebben een dikke schil. De stevige schil is resistent tegen rot en laat gemakkelijk indrogen toe voor het maken van de Sagrantino Passito.
De Sagrantino is eerder laatrijpend en licht gevoelig voor schimmel tijdens een vochtige herfst.
De tannines zijn extreem hoog aanwezig, zelfs hoger dan Nebbiolo.
Herkomstgebieden.
Sagrantino komt voor in twee DOCG-gebieden en twee DOC-gebieden voor.
Het DOC- en DOCG-gebied zijn geografisch overlappend. Er is geen verschil in de fysieke zone waar de druiven worden geteeld.
Montefalco Sagrantino DOCG is de topappellatie voor droge rode wijn van 100% Sagrantino die uitsluitend geproduceerd mag worden in het heuvelachtige gebied van Montefalco en in een deel van de gemeenten Bevagna, Castel Ritaldi, Giano dell'Umbria en Gualdo Cattaneo.
Montefalco Sagrantino Passito DOCG is de dessertwijn, gemaakt van ingedroogde druiven, met intense aroma’s van gedroogd fruit en kruiden. Ook hier is het verplicht om uitsluitend Sagrantino-druiven te gebruiken.
Hoewel een paar producenten de zoete stijl van Sagrantino blijven maken, bestaat Montefalco Sagrantino tegenwoordig voor 95% uit de droge versie.
Montefalco Rosso DOC en Montefalco Rosso Riserva DOC zijn telkens een blend van Sangiovese en een klein aandeel Sagrantino.
De Montefalco Rosso DOC moet bestaan uit 60% tot 70% Sangiovese-druiven, 10% tot 15% Sagrantino-druiven en maximaal 30% andere niet-aromatische rode druivenrassen.
De Montefalco Rosso DOC moet minstens 18 maanden rijpen en de Montefalco Rosso Riserva DOC 30 maanden waarvan 12 maanden in houten vaten.
Geur- en smaakkenmerken.
Sagrantino heeft van nature een bijzonder hoge graad aan polyfenolen, de kleurstoffen in de druif, die de wijnen een heel diepe kleur geven.
Het aroma- en smaakprofiel van Sagrantino kenmerkt zich door intense tonen van zwarte kersen, bramen en pruimen, aangevuld met kruidige nuances van viooltjes, kaneel, tabak, leer en zoethout.
De ronde, sappige en krachtige smaak wordt ondersteund door tannines en vanille plus een licht gebrande toets i.g.v. een lange rijping in barriques.
Deze druif levert robuuste wijnen op met een opvallend krachtige tanninestructuur en een diepe kleur, wat zorgt voor een lang bewaarpotentieel.
Een eerste kennismaking met een Montefalco Sagrantino kan bijblijven. De verreweg meest tanninerijke rode wijn van Italië kunnen tannines bevatten die jaren nodig hebben om in de fles te verzachten. Het proeven van een net uitgebrachte Sagrantino of het proeven van een recente jaargang Sagrantino op vat, kan een indrukwekkend moment zijn.
Tijd in de fles doet wonderen. Afhankelijk van producent tot producent wacht je best 5 tot 10 jaar om de charmes echt te waarderen.
Voor een meer toegankelijke wijn is een Montefalco Rosso of Montefalco Rosso Riserva een aanrader. Die bevatten beiden meer Sangiovese dan Sagrantino.
Foodpairing.
Een stevige Sagrantino vraagt om stevige gerechten. Sagrantino combineert dus uitstekend met smaakvolle gerechten zoals lamsbout, ossobuco, wild, gestoofde rundvleesgerechten, gegrilde steak en harde kazen zoals Pecorino of oude Parmezaanse kaas.
Hou je liever van vegetarische gerechten denk dan aan paddenstoelenrisotto, aubergine uit de oven of linzen met salie.
Heb je een Sagrantino Passito te pakken combineert die met chocolade, vijgen of amandelgebak.
Onze wijnen.
Bij bere.bene vind je karaktervolle Sagrantino-wijnen van Omero Moretti, waaronder:
- Montefalco Sagrantino DOCG – Moretti Omero: biologisch, krachtig en elegant.
- Montefalco Sagrantino Vignalunga DOCG – Moretti Omero: complex, rijp en vol.
- Montefalco Rosso DOC – Moretti Omero: blend met Sangiovese, toegankelijker maar met Sagrantino-karakter.
- Montefalco Rosso Riserva Facciatosta DOC – Moretti Omero: blend met Sangiovese en houtgelagerd.
Ontdek ze via berebene.be en proef de kracht van Umbria in je glas.
