Barbera

Het meest aangeplante druivenras van de noordwestelijke regio Piemonte verdient haar eigen blogpost.
Ja haar, want La Barbera is het enige druivenras met het vrouwelijk lidwoord.
Noordwest-Italië is een wijngebied met een hoge reputatie als het gaat om wijnen die geproduceerd worden uit traditionele, lang gecultiveerde variëteiten.
De oorsprong van de naam Barbera lijkt veel wijnliefhebbers te interesseren en te fascineren. Vragen over de etymologie en de betekenis van de naam behoren volgens Google tot het meest getypte zoekwoord als het om druivenrassen gaat.

Legendes en anekdotes over Barbera.

Het reconstrueren van de etymologie van de namen van Italiaanse druivenrassen of wijnen is een interessante oefening omdat het curiosa, legendes en kenmerken van het druivenras of van de wijn zelf onthult.

Zoals wel vaker gebeurt is er geen éénduidige en absoluut zekere verklaring, maar een reeks aan hypothesen.
Een eerste populaire hypothese zegt dat de oorsprong van de naam Barbera komt van het Latijnse barberus, wat vertaald kan worden als agressief of opstandig. Een verwijzing naar de typische pittige zuurtegraad van de wijn.
Anderen beweren dan weer dat het Latijnse barberus een verband heeft met de bijnaam van de paarden die deelnamen aan de Palio van Asti. De kracht en energie van deze dieren werd geassocieerd met de body van een Barbera d’Asti-wijn.

Een tweede hypothese legt een verband tussen een drank uit de middeleeuwen, vinum berberis, verkregen uit rode bessen van de berberiis vulgaris, de zuurbes.
De rode kleur van deze drank en een deel van zijn smaken zouden vergelijkbaar zijn met die van een Barbera-wijn.

Nog eentje is hypothese nummer drie die een plaatsnaam als oorsprong verklaart. Barberi was een gehucht van een gemeente ooit bekend als Villafranca Sabauda in de provincie Turijn. Volgens deze interpretatie werd het Barbera-druivenras genoemd naar de plaats waar ze werd verbouwd.

Om het af te ronden is er nog eentje. Sommigen verwijzen naar het Latijns woord, albuelis, wat kan worden vertaald als "variëteit aan druivenrassen". In de regio Lombardia werd dit woord aangepast naar alberà. Het lijkt erop dat alberà de naam was waarmee het huidige Barbera-druivenras in Lombardia werd genoemd. Na een reeks taalkundige transformaties zou dit in Piemonte Barbera geworden zijn.

Kies zelf maar waar je geloof aan hecht.

Wat zeggen de oudgeleerden?

Hoewel er gegronde redenen zijn om aan te nemen dat Barbera al sinds de middeleeuwen wordt verbouwd, dateert de eerste schriftelijke vermelding van Barbera uit 1512, het jaar waarin een kadastrale akte van de gemeente Chieri de aanwezigheid ervan vermeld.
Het is waarschijnlijk dat het dezelfde variëteit is die de 13e-eeuwse botanicus Pier de’ Crescenzi als Uva Grisa of Grisola vermelde in zijn Liber Ruralium Commodorum, dat wordt beschouwd als een van de eerste verhandelingen over landbouwkunde.

In 1606 schrijft Giovanni Battista Croce, juwelier van het Huis van Savoye, over de voortreffelijkheid en diversiteit van wijnen die op de bergen van Turijn worden gemaakt, de druiven die op dat moment in het gebied aanwezig waren en is het eerste spoor van onderscheid tussen Nebiol (Nebbiolo) en Grisa (Barbera).

In 1695 liet graaf Francesco Cotti Barbera-stokken vanuit Asti overbrengen naar zijn eigendom in Neive. Een feit dat kan betekenen dat het Barbera-druivenras aan het einde van de zeventiende eeuw vermoedelijk nog niet aanwezig was in de omgeving van Alba.

In de gemeente Nizza Monferrato is er een document uit de 17e eeuw dat melding maakt van de aanwezigheid van Barbera. Er is sprake van de pacht van een land met de toezegging om de bonis vitibus berbexinis te planten, misschien verwijzend naar Barbera.

Barbera verspreidde zich snel over de gebieden Monferrato, Asti en Alessandria en kwam op de lijst van Piemontese druivenrassen terecht dankzij graaf Nuvolone Pergamo in zijn eerste versie van de Ampelografia, opgesteld in 1798. Het zijn de jaren waarin het de grote naburige gebieden verovert en later, dankzij de nieuw aangelegde spoorlijn naar de haven van Genua, ook internationale markten.

In de Pomona Italiana van Gallesio, een monumentaal werk (1817-1839) dat met waardevolle afbeeldingen en teksten de belangrijkste soorten fruit en druivenrassen beschrijft die in Italië toen werden geteeld, wordt Barbera ook genoemd als vitis vinifera montisferratensis, waar je Monferrato in herkent.

Zijn de ouders bekend?

Ondanks het gebrek aan documentatie over de oorsprong van de Barbera-variëteit kan redelijkerwijs worden geconcludeerd dat het om een ​​ras gaat dat waarschijnlijk het resultaat is van een spontane kruising die plaatsvond in wie weet welke wijngaard.
Een uitgebreide DNA-studie over druivenrassen in Noordwest Italië, verschenen in het blad Nature in 2020, heeft een tegenwoordig sterk verwaarloosd druivenras, Coccalona Nera, aangeduid als één van de twee ouders van de Barbera.

Coccalona Nera kwam in vroegere tijden waarschijnlijk voor in een groot gebied.
Het ontbreken van historische referenties van deze voorouder kan te wijten zijn aan de inferieure kwaliteit van de druiven.

Wat DNA-onderzoek ook heeft onthuld, is het ontbreken van een genetische link met variëteiten zoals Monastrell (Mourvèdre), de Siciliaanse Perricone en de Corsicaanse Sciaccarello (synoniem met Mammolo) die waren aangewezen als mogelijk min of meer naaste verwanten van Barbera.

Twee buitenbeentjes.

Opmerkelijk is het bestaan ​​in Piemonte van een andere autochtone variëteit, de Barbera Bianca, ook wel Bertolino, Peisìn, Caria l'Aso genoemd en misschien afkomstig uit het Acqui- en Alessandria-gebied, waarvan de teelt vandaag wordt beoefend door slechts een paar wijnboeren.
Het homoniem is te danken aan de gelijkenis van de tros en de druif van deze variëteit met die van de blauwe Barbera.
Er is geen genetisch verband tussen beide Barbera’s. De ouders van dit ras zijn na DNA-onderzoek bepaald als Crovin en Timorasso. Je kan dit druivenras tegenkomen in een witte Colli Tortonesi.

La Barbera del Sannio uit Campania is nog zeldzamer. Volgens een laatste telling beslaat de totale aanplant slechts 4 ha. De Barbera del Sannio is een blauw druivenras die zowel vanuit morfologisch als oenologisch oogpunt verschilt van haar Piemontese naamgenoot. Barbera del Sannio is geen bijzonder krachtige wijnstok, heeft een goede productiviteit, is gevoelig voor botrytis, rijpt vroeg en ondanks haar naam is de wijn niet bijzonder rijk aan zuren.

Het schandaal van de jaren tachtig, Signor Dudes e mes.

Het ernstigste schandaal in de Italiaanse wijnsector dateert van bijna 40 jaar geleden met Barbera-wijn als hoofdrolspeler. Een methanolvergiftiging maakte in maart 1986 meer dan 150 slachtoffers waaronder 19 doden. De Italiaanse overheid werd gealarmeerd door ziekenhuizen uit Piemonte, Lombardia en Emilia Romagna over een stijgend aantal opnames van mensen met vergiftigingsverschijnselen.

Het eerste bedrijf dat in de spotlight kwam te staan ​​was Incisa Scapaccino, waar de flessen Barbera del Piemonte vandaan kwamen, een eenvoudige doorverkoper en geen producent. De onderzoekers probeerde snel de wijnmaker te traceren. De cirkel werd kleiner rond het dorp Narzole. Een van de bekendste wijnmakers was Giovanni Ciravegna, bekend als Signor Dudes e mes - Mr. Twaalf en een half - vanwege zijn vermogen om het alcoholgehalte van wijn "aan te passen". De onderzoekers vonden 9.000 hectoliter methanolwijn op zijn terrein. Het schandaal deinde ook uit naar andere producenten en regio’s.

Dit nieuws betekende een gevoelige klap voor de Italiaanse wijnwereld, de verkoop kelderde door het blokkeren van de export naar Spanje, Duitsland en de Verenigde Staten en de geloofwaardigheid van Italië op vlak van voedselveiligheid zakte naar een absoluut dieptepunt.

Barbera in Italië en daarbuiten.

Door de hoge productiviteit van dit druivenras door de eeuwen heen, heeft ze bijgedragen aan de verspreiding omdat het een bepaald inkomen garandeerde om het gezin van de wijnboer te onderhouden.

Barbera is één van de belangrijkste Italiaanse druivenrassen met een aanplant van ca. 18.500 hectare. In vergelijking met 50 jaar geleden is dit nog maar een kwart van het toenmalige areaal.
Naast symbool voor de Piemontese wijnbouw, wordt ze in veel andere regio's verbouwd waaronder Lombardia, Emilia Romagna, Veneto, Lazio, Campania, Sicilia en Sardegna.

In Piemonte is ze het meest voorkomende blauwe druivenras in de gebieden van Asti, Langhe, Monferrato en Alba.

Buiten Italië heeft ze zich, gezien haar grote aanpassingsvermogen, over de hele wereld verspreid. Denk maar aan Californië, Argentinië en Uruguay.

Barbera, een wijn voor het volk.

Ooit beschouwd als een populaire, pretentieloze en rustieke wijn, heeft Barbera zich in de loop van de tijd opgewerkt naar een veel betere reputatie dankzij moderne vinificatiemethoden.
Tegenwoordig is het dankzij het werk van de producenten een meer elegante, gestructureerde en karaktervolle wijn geworden.

Net als Nebbiolo stelt Barbera ons ook in staat om in haar kenmerken het productiegebied te herkennen.
De Barbera-druif wordt zowel als mono-variëteit als in blends met andere druivenrassen gevinifieerd.

Barbera: de kenmerken van de druif.

De tros is middelgroot, piramidaal, compact en gevleugeld. De druif is middelgroot, ellipsvormig, met een berijpte schil met een intens blauwe kleur, dun maar stevig, met een neutrale smaak.
Ze doet het goed in winderige en droge klimaten. Barbera heeft een voorkeur voor kleiachtige en niet erg vruchtbare bodems.
De rijping van de druiven vindt plaats tussen de tweede helft van september en de eerste helft van oktober.
Barbera is minder gevoelig voor verschillen in terroir dan andere typisch Piemontese druivenrassen zoals Nebbiolo.

Van de Barbera zijn er in Piemonte ca. 15 klonen in gebruik waarvan type AT 84 in 1980 als eerste werd goedgekeurd. Sinds dan is de wereld van Barbera tot op heden radicaal veranderd dankzij een evolutie van het product, van massawijn naar kwaliteitswijn. Ook al wordt de historische AT 84-kloon nog steeds op grote schaal vermeerderd en gebruikt voor nieuwe planten is de selectieve aanpak in de loop der jaren geëvolueerd parallel met moderne productiemethoden waarbij geprobeerd wordt klonen te selecteren met kenmerken die meer de kwalitatieve aspecten boven de kwantitatieve benadrukken.

Klonale selectie moet worden beschouwd als een belangrijk instrument om de kenmerken van het druivenras te verbeteren.

De belangrijkste herkomstgebieden van Barbera.

Barbera mag gebruikt worden in 89 herkomstbenamingen binnen en buiten Piemonte.
Dit getal is inclusief de subzones, sottozona, van een herkomstgebied, een nieuwe trend in Italië om bepaalde kleinere delen binnen een herkomstgebied apart te benoemen.

Barbera vormt de basis van vier DOCG-wijnen, allemaal uit Piemonte: Barbera d'Asti DOCG, Nizza DOCG, Ruchè di Castagnole Monferrato DOCG en Barbera del Monferrato DOCG.

Barbera d’Asti DOCG is door de jaren heen geëvolueerd van een eenvoudig dagelijks product tot een kwaliteitswijn. Het gebied kreeg de DOC-status in 1970 en DOCG in 2008, dus nog redelijk recent. Barbera d'Asti DOCG bestaat uit twee types: Barbera d'Asti en Barbera d'Asti Superiore.
Het gebied ligt in het zuidwesten van Piemonte, in de heuvelachtige streek tussen de Ligurische Apennijnen, de Langhe en de Povlakte.
De hoogtes van de wijngaarden variëren van gemiddeld 150 tot 450 meter. Het herkomstgebied Barbera d’Asti had drie subzones, zijnde Tinella, Colli Astiani en Nizza. Sinds 2015 is de subzone Nizza opgewaardeerd naar Nizza DOCG.
De wijnen moeten voor ten minste 90% afkomstig zijn van Barbera-druiven. De resterende 10% mag afkomstig zijn van blauwe druivenrassen die zijn toegestaan ​​voor de teelt in de regio Piemonte.

De oorsprongsbenaming Barbera del Monferrato Superiore DOCG is gereserveerd voor wijnen die afkomstig zijn uit een gebied gelegen tussen de provincies Asti en Alessandria, dat grotendeels overlapt met dat van Barbera d'Asti, maar ook gebieden omvat in het centrum van het zogenaamde Piemontese tertiaire bekken die niet zijn opgenomen in de Barbera d'Asti-specificatie.
De Barbera del Monferrato Superiore DOCG-wijn moet voor minimaal 85% worden geproduceerd van Barbera-druiven, met de mogelijkheid om maximaal 15% Freisa, Grignolino en/of Dolcetto toe te voegen. Barbera del Monferrato Superiore DOCG-wijnen moeten een minimale rijpingsperiode van 14 maanden ondergaan, waarvan minimaal 6 maanden in houten vaten.

Over het algemeen zijn Barbera d'Asti-wijnen rustieker en hebben intensiteit, complexiteit en donker fruit. Deze wijnen kunnen wat tegen de tijd, vooral als ze op hout rijpen, waardoor structuur en tannines worden opgebouwd.

Naast Asti en Monferrato is het herkomstgebied rond Alba het meest bekend maar heeft geen DOCG-status en moet het doen met een DOC-erkenning. Alba ligt in het grotere Langhe en Roero-gebied.
Barbera d'Alba wordt verkregen uit de vinificatie van minimaal 85% Barbera-druiven. Een blend met Nebbiolo (maximaal 15%) kan ervoor zorgen dat de karakteristieke zuurtegraad van de Barbera wordt getemperd.
Ook hier bestaan twee types, een Barbera d’Alba en Barbera d’Alba Superiore.
Barbera d’Alba-wijnen neigen over het algemeen meer naar finesse en elegantie dan Barbera d’Asti-wijnen. Ze neigen naar bloemige aroma’s zoals viooltjes en donkerder fruit.

Geur- en smaakkenmerken.

Je kan algemeen deze wijnen samenvatten als veelzijdig en geschikt voor verschillende interpretaties. In het algemeen zijn Barbera-wijnen zeer toegankelijk voor ieders smaakpatroon.
Jonge wijn verkregen uit Barbera wordt gekenmerkt door een intense robijnrode kleur, met typische frisfruitige geuren van klein rood en zwart fruit en delicaat bloemige aroma’s van viooltjes.
Alles wordt complexer en kruidiger in gerijpte versies waarbij de rijping op hout en rust in de fles complexiteit en diepgang creëert. De wijnmaker moet wel delicaat omgaan met de houtlagering.
Typische smaakkenmerken zijn een aanwezige zuurtegraad en een bescheiden tannines.
Het alcoholpercentage kan variëren van een tegenwoordig bescheiden 12° tot 15° bij de houtgelagerde versies van oude stokken met lage opbrengst.

Foodpairing.

Gezien de hogere zuurtegraad werken gerechten met een zekere vettigheid prachtig samen met Barbera-wijn. Barbera-wijnen kunnen de hele maaltijd begeleiden.
Probeer het eens bij een barbecue met alle soorten vlees, vette vis en wortelgroenten. Jonge en niet-houtgelagerde Barbera’s kan je eventueel licht koelen op warme dagen
Andere gerechten zijn antipasti, romige risotto, vitello tonnato, gestoofde vleesgerechten, pasta in room- of tomatensauzen en alles met champignons.
Omdat Barbera wordt beschouwd als een wijn voor alledag, is het de perfecte aanvulling op een eenvoudige gerechten.
Ga je voor de betere en stevigere versies uit Nizza, Monferrato, Alba en Asti kan je pasta al forno en lasagne of rood vlees of zelfs wild laten aanrukken.

Onze wijnen.

Wij voeren drie domeinen in die wijnen maken op basis van Barbera.
Laficaia (Nizza - Monferrato), Guasti Clemente (Nizza - Monferrato) en Brangero (Alba), met ieder hun eigen stijl. Er komt binnenkort (april 2024) een vierde domein bij uit Asti.
Je kan ze ontdekken in ons Degustatiepakket Piemonte.